آلودگی در منابع آب سطحی و زیرزمینی ناشی از رویداد مخاطرات طبیعی یا انسان ساخت به طور مستمر آسیب و خسارات اقتصادی و زیست محیطی گستردهای را در سراسر دنیا پدید آورده است.کشورمان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در سالهای اخیر حوادثی از این دست در نقاط مختلف کشور روی داده است. وقوع زلزله، سیل، رانش زمین از یک سو و بروز حوادث ناشی از حمل و نقل مواد خطرناک، فرسودگی تأسیسات نفتی، دفن پسماندها، عملیات خرابکارانه، بیوتروریسم و ... از سوی دیگر احتمال ورود آلودگیهای مختلف و آلایندههای ناشناس به پیکرههای آبی و تاسیسات آبرسانی را به طرز شگرفی افزایش داده است. در این میان منابع آب در حوزه عمل شرکتهای آب منطقهای به دلیل گستره جغرافیائی، دسترسی بی درد سر و عدم امکان کنترل مستقیم بر آنها در معرض تهدیدات متنوع قرار دارند. بالا بودن شدت و گستردگی اثرات ناشی از ورود آلایندهها به منابع آب پذیرنده و نیاز به تجهیزات خاص و افراد کارآزموده برای پاکسازی در بسیاری موارد به گونهای است که با دارا بودن تمام ویژگیهای بحرانهای غیرمنتظره شامل غافلگیرکنندگی وکاهش کنترل بر رویدادهای ایجاد شده نیاز به واکنش فوری و فوق العاده دارد بر این اساس در کنار اقدامات پیشگیرانه باید طرحی برای حوادث پیشبینی نشده تهیه گردد تا با شناسایی تهدیدات و پیشبینی تمهیدات و ارائه راهکارهای لازم برای رویارویی با این شرایط از تبدیل آسیب‌های جزئی به فجایع مصیبت بار جلوگیری نماید یا در صورت رخداد، تبعات آن را کاهش دهد.
با وجود اهمیت و ضرورت تدوین برنامه عملیات شرایط اضطراری در حوادث آلودگی منابع آب در سطح حوضه آبریز، الزام بر اساس تکالیف اسناد بالادستی و پیدا کردن رویه خاصی در بسیاری از کشورها، همچنان جای این دستورالعمل در برنامه بهره‌برداری از منابع آبی کشور خالی است. به گونهای که به باور بسیاری بزرگترین مشکل در هنگام مواجهه با بحرانهای زیست محیطی، نبود دستورالعملهای مشخص جهت آمادگی و مقابله با این مخاطرات میباشد.
مهندس نیاز وحدت پور، رئیس گروه کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه ای اصفهان با این مقدمه به نقش انحصاری رودخانه زاینده رود در تأمین آب آشامیدنی استان همراه با رشد مداوم جمعیت، بیش از دو دهه خشکسالی شدید و فشار گسترده بخشهای کشاورزی و صنایع بر این رودخانه به عنوان محور اساسی توسعه انسانی منطقه از یک سو و تأمین سهم عمده نیاز آبی از منابع آب زیرزمینی آبخوانها در سایر نواحی از سوی دیگر باعث تشدید شرایط منابع آب از لحاظ کمی و کیفی شده است، اشاره می کند.
وی به موقعیت استان اصفهان در مرکز کشور و قرار گرفتن در مسیر ارتباطی شمال- جنوب و شرق- غرب کشور در کنارسالیان متمادی محدودیت منابع آب و استقرار تاسیسات تهدید کننده منابع آب نظیر پالایشگاهها، خطوط انتقال نفت و فرآوردههای آن، صنایع بزرگ با پسابهای خطرناک و ... می پردازد و ضرورت تدوین برنامههای عملیات شرایط اضطراری بحرانهای آلودگی گوناگون در سطح حوضه آبریز و مرزهای سیاسی و اداری آن را ویژه و مهم می داند.
مهندس وحدت پور ادامه می دهد: وقوع موارد متعدد آلودگی منابع آب و افزایش نگرانیها به دلیل فراگیر بودن تاثیرات آن، متولیان امر را در شرکت آب منطقهای اصفهان برآن داشت تا تدوین این برنامه را در اولویتهای طرحهای سازمان تعریف نمایند. در همین راستا مطالعات تدوین برنامه عملیات شرایط اضطراری بحران آلودگی منابع آبی سطحی و زیرزمینی توسط دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب معاونت حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقهای اصفهان به مهندسین مشاور واگذار شد. با توجه به نقش بیبدیل فناوری اطلاعات و ارتباطات در هر دو حیطه فعالیتهای فنی و مدیریتی طرح، توسعه بسته نرم افزاری نیز در دستور کار قرار گرفت.
رئیس گروه کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه ای اصفهان تشریح کرد: در این راستا برنامه مدیریت بحران آلودگی منابع آب با نام اختصاری «باما» توسط مهندسین مشاورتوسعه یافته است. این نرمافزار، یک رابط گرافیکی تمام فارسی و مبتنی بر رویکردهای مصوب مدیریت بحران کشور میباشد که به صورت اختصاصی و تخصصی برای مدیریت بحران آلودگی منابع آب سطحی و زیرزمینی در سطح حوضه آبریز برای نخستین بار در سطح کشور طراحی و پیاده‌سازی شده و هدف آن تهیه بانکهای اطلاعاتی جامع، یکپارچه، بهنگام و دقیق از موارد مرتبط با مدیریت بحران و ارائه امکانات اطلاعاتی به مدیران بحران در سطوح و فعالیتهای مختلف است تا به کمک آن بتوان بخشی از مسائل مربوط به عدم هماهنگیهائی هنگام بحران را برطرف نماید. نسخه 1.0 برنامه «باما» برای سیستم عامل ویندوز ارائه شده است و بسیار کاربرپسند میباشد. این نسخه از برنامه از نظر حجم اطلاعات محدودیتی ندارد ضمن اینکه به صورت "خارج از خط" و مستقل (تک کاربره) کار میکند. در توسعههای آتی برنامه، امکان استفاده تحت شبکه و سیستم عامل اندروید به منظور تسریع در دسترسی و بازیابی اطلاعات در تلفنهای همراه محقق میشود.
وی افزود: ساختار برنامه «باما» بر مبنای مراحل مدیریت بحران است و امکان مدیریت و برنامهریزی کلیه فرآیندها را فراهم مینماید. این بسته نرم افزاری قبل از وقوع بحران رهایش آلودگی در منابع آب سطح حوزه، در تهیه برنامههای آمادگی و پیشگیری و تنظیم اطلاعات و همچنین تمرین و آزمایش برنامههای تهیه شده مورد استفاده قرار می گیرد و در هنگام وقوع بحران برای مقابله و مدیریت آنها از نظر آگاهی از شرایط موجود، دسترسی و جمع آوری اطلاعات کلیدی، ارزیابی اثرات، شناسایی ظرفیتهای واکنش به بحران توسط سازمانهای مختلف، اطلاع رسانی و فراخوانی نیروهای انسانی مورد نیاز، نوع اقداماتی که باید انجام شوند و بالاخره شناسائی افراد و مسئولان ذیربط مورد استفاده قرار میگیرد.
مهندس وحدت پور اضافه کرد: در طراحی برنامه برای سهولت استفاده تلاش شده که تمامی اطلاعات مورد نیاز کاربر در یک صفحه و بر روی میز کار فراهم گردد. برنامه از 13 ماژول (مدول) تشکیل شده که به ترتیب "اطلاعات تماس"، "سطح هشدار"، "استاندارد کیفیت آب"، "شبکه آزمایشگاه"، "مدارک و مستندات"، "روند اطلاعرسانی"، "مراجع علمی"، "منابع و تجهیزات"، "ثبت وقایع"، "طرح سناریو/مانور"، "آموزش" و "بازنگری برنامه" میباشند.
رئیس گروه کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه ای اصفهان تشریح کرد: بر این اساس از مهمترین توانمندیهای برنامه میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
وی یادآور شد: این بسته نرم افزاری هر چند مراحل اولیه شکلگیری را پشت سر میگذارد اما توسعه دهندگان بر این باور هستند که اگر برنامه به موقع به کار گرفته شود، ابزار بسیار موثر در مدیریت بحران آلودگی خواهد بود.
